EMDR Nedir?

1. Tanım

EMDR, Türkçede “Göz Hareketleriyle Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme” biçiminde adlandırılabilecek bir psikoterapi yöntemidir. İlk kez Francine Shapiro tarafından 1980’lerin sonlarında travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) tedavisine yönelik olarak geliştirilmiştir. Frontiers+2ptsd.va.gov+2
Temel olarak terapötik süreç şu adımları içerir:

• Danışanın olumsuz yaşam deneyimini (örneğin travmatik anıyı) gündeme alması,
• O anıyla bağlantılı duygu, düşünce ve beden hissinin (örneğin: “Ben değersizim”, “Güvende değilim” gibi inançlar) belirlenmesi,
• Bu içerikle birlikte bilateral uyarım (çoğunlukla terapistin parmağını izleme şeklinde göz hareketleri, bazen dokunma ya da işitsel uyarımlar) eş zamanlı olarak uygulanması,
• Sonrasında danışanın o bellekle yeniden işlemleme (reprocessing) sürecine girmesi; yani o anı daha adaptif bir şekilde yeniden bağlamlandırılması veya duygu yükünün azalması. Frontiers
  EMDR’nin kuramsal zeminlerinden biri de “Adaptif Bilgi İşleme (Adaptive Information Processing, AIP)” modelidir. Bu modele göre olumsuz ya da aşırı duygusal yaşam deneyimleri uygun şekilde işlenmeden sinir-bilişsel ağlarda “takılıp” kalabilir ve bu da semptomlara yol açabilir. EMDR bu süreci kolaylaştırmayı amaçlar. PMC+1

2. Uygulama Süreci ve Yapısı

EMDR terapisi genellikle sekiz fazlı bir model çerçevesinde uygulanır:

1. Danışmanın geçmişinin alınması, kaynak olabilecek uyaranların belirlenmesi
2. Danışmanın hazır hale gelmesi ve kaynak odağına ulaşması
3. Travmatik anının birincil görüntüsü, duygu, düşünce ve beden hissinin belirlenmesi
4. Bilateral uyarım eşliğinde “hazırlık” işlemine geçilmesi
5. İşlemeye (re­processing) başlanması
6. Beden kaynaklı duyumların tamamlanması
7. Yeni inanç ve bağlantıların pekiştirilmesi
8. Değerlendirme ve yeniden değerlendirme. Cleveland Clinic+1
   Genellikle bir seans süresi yaklaşık 60-90 dk aralığında olabilir; terapiler 6 ila 12 seans arasında tamamlanabilmektedir. Ancak, karmaşık travma geçmişi olan bireylerde bu sayı artabilir. APA

3. Bilimsel Etkinlik ve Kanıta Dayalı Yönleri

Travma/TSSB Üzerine

• Meta-analizlere göre, EMDR’nin TSSB semptomlarının azaltılmasında orta-yük etkinlik boyutları olduğu gösterilmiştir. Örneğin bir meta-analizde, TSSB için etkisi g≈0.93 (95 % CI: 0.67-1.18) olarak bulunmuştur. PubMed+2PMC+2
• RCT (rasgele kontrollü çalışmalar) sayısı 20-30’un üzerindedir; bu da yöntemin travma sonrası alanda ciddi bir araştırma alt yapısına sahip olduğunu göstermektedir. emdr.com+1
• Bir sistematik derleme, EMDR’nin TSSB, depresyon ve anksiyete semptomlarını anlamlı biçimde azalttığını ve bu etkinin 6 ay sonrası takiplerde de sürdüğünü bildirmiştir. Wiley Online Library

Depresyon / Anksiyete / Travma Sonrası Olmayan Alanlar

• Bir meta-analiz, EMDR’nin depresyonun tedavisinde de etkili olabileceğini göstermiş; özellikle ağır depresyon vakalarında etkinlik boyutu g≈0.99 olarak saptanmıştır. MDPI
• Bununla birlikte, bu alanlarda veri sayısı travma sonrası TSSB uygulamalarına kıyasla daha az olup metodolojik heterojenite daha yüksektir. Bu nedenle “etkin” olduğu söylenebilir ancak “en iyi kanıt” düzeyinde olduğu kesin değildir. Frontiers

Karşılaştırmalı Etkinlik

• Bazı çalışmalar, EMDR’nin klasik travma-odaklı bilişsel davranışçı terapilerle (TF-CBT) karşılaştırıldığında daha hızlı iyileşme sağlayabileceğini göstermektedir. Örneğin bir derlemede 10 çalışmadan 7’si EMDR’nin TF-CBT’ye kıyasla daha hızlı ve/veya etkili olduğunu bildirmiştir. PMC

4. Kuramsal Mekanizmalar

EMDR’nin nasıl işlediği konusu hâlâ aktif araştırma alanıdır. Öne çıkan mekanizmalar şunlardır:

• Bilateral uyarımın (göz-hareketleri, dokunma, işitsel) bilişsel yükü artırarak çalışmakta olan belleği meşgul etmesi ve böylece travmatik bellek içeriklerinin duygusal yoğunluğunun azalmasına katkı sağlaması. Frontiers+1
• Uyku-yavaş-dalga benzeri süreçlerin tetiklenmesiyle (özellikle REM dışı uyku evreleri) hafızanın yeniden işlenmesi ve entegrasyonunun desteklenmesi önerilmektedir. Frontiers
• Duygusal olarak yüklenmiş anıların, yeniden işlemleme sonucunda daha adaptif bilişsel ve duygusal bağlara yerleşmesi: örneğin “Ben değersizim” yerine “O zaman elimde olan en iyisini yaptım” tarzında bir alternatif inanç gelişebilir. PMC
  Yine de belirtmek gerekir ki, bu mekanizmaların tamamı net ve evrensel olarak kabul edilmiş değildir; bilimsel tartışma devam etmektedir. Frontiers+1

5. Uygulamada Dikkat Edilmesi Gerekenler

• EMDR uygulaması, bu alanda eğitim almış ve uygun süpervizyon geçmişine sahip terapistler tarafından yapılmalıdır. Zira travmatik materyalle güvenli biçimde çalışmak, retraumatizasyon riskini azaltmak açısından önemlidir.
• Bireyin hazır-bulunuşluğu (örneğin güvenli bağlanma, terapötik alyans) iyi değerlendirilmelidir. Bazı danışanlar için önce kaynak stabilizasyonu (örneğin duygu düzenleme becerilerinin geliştirilmesi) gerekebilir.
• Seans sırasında veya sonrasında geçici olarak duygusal yoğunlaşma, beden hissinde artış, yoğun anı deneyimi yaşanabilir. Bu normaldir ancak tedavi planına göre yönetilmelidir.
• EMDR tek başına “her şey için” çözüm değildir; özellikle karmaşık travma öykülü, çok katmanlı psikopatolojisi olan bireylerde bütüncül tedavi planının parçası olarak ele alınmalıdır.
• Kültürel, bağlamsal özellikler ve bireysel farklılıklar etkilidir: araştırmalar farklı kültürlerde EMDR’nin uygulanabildiğini göstermektedir. PMC

6. Klinik Psikologlar için Öneriler

• Danışanın travmatik yaşantıları, duygusal ya da bedensel belirti veren yaşam deneyimleri açısından bir tarama yapılmalı; işlenmemiş anılar potansiyel hedef olabilir.
• EMDR’ye başlamadan önce terapötik güvenlik (terapötik ortam, danışanın duygu-duyumsal kaynaklara erişimi, stabilizasyon aşaması) sağlanmalıdır.
• Seans sayısı bireye özgüdür: İdeal beklentiler (örneğin 6-12 seans) verilmelidir; ancak karmaşık vakalarda bu sayı artabilir.
• EMDR sürecinde ilerlemeyi izlemek için duygu yoğunluğu, beden hissi, anı canlılığı gibi ölçütler kullanılabilir. Ayrıca normal terapötik sürecin dışına çıkan özel yan etkiler takip edilmelidir.
• Süpervizyon gereksinimi göz önünde bulundurulmalı; deneyim kazandıkça uygulama daha rafine hale gelir.
• Güncel literatürü takip etmek önemlidir; örneğin online EMDR uygulamaları, grup protokolleri gibi yeni formülasyonlar da gelişmektedir.